Wangsalan merupakan tradisi lisan yang masih dikenal di daerah Pantura, khususnya Indramayu dan Cirebon. Meskipun kurang begitu memasyarakat, wangsalan masih memiliki tempat di hari masyarakat Indramayu dan Cirebon.
Pada mulanya, wangsalan merupakan permainan teka-teki. Berikut beberapa contoh wangsalan yang biasa diajarkan di sekolah-sekolah.
Gubuk duwur ning tengah-tengah sawah
Mengkenen temen, wong demen durung kelakon
Jika dilihat sekilas, tidak ada persamaan rima antara "sawah" dan "kelakon." Sebenarnya di sinilah arti dari wangsalan itu.
Baris pertama adalah teka-tekinya. "Gubuk duwur ning tengah sawah" dalam kosakata lainnya adalah ranggon. Jadi rima pada kata "kelakon" mengambil dari jawaban teka-tekinya, yakni ranggon.
Sebagai ilustrasi dalam bahasa Melayu atau Indonesia, misalkan kita ingin mengambil rima dengan kata-kata "Aduhai sungguh badan begitu harum." Untuk mendapatkan kata harum kita terlebih dahulu membuat teka-teki.
Teka-teki apa yang kira-kira jawabannya memiliki rima "um" seperti dalam kata jarum? Mungkin ini contohnya.
"Matanya satu ekornya tajam.
Aduhai sungguh badan begitu harum.
Jawaban dari "matanya satu ekornya tajam adalah "jarum." Rima harum mengambil dari kata "jarum."
Namun belakangan ini, wangsalan Indramayu Cirebon mengalami pergeseran. Masyarakat mengartikan wangsalan layaknya pantun.
Wangsalan Mertua Galak
Wangsalan Pengen Kawin
Wangsalan Lucu Cinta Ditolak
Pada mulanya, wangsalan merupakan permainan teka-teki. Berikut beberapa contoh wangsalan yang biasa diajarkan di sekolah-sekolah.
- Jenang gula, kowe aja lali ( jenang gula : gulali = lali ).
- Sekar aren, rawuhipun sampun dangu-dangu. ( Sekar aren : dangu = dangu ).
- Njanur gunung, kadingaren ( Janur gunung : Aren = Kadingaren ).
- Mbalung klapa, geleme mung ethok – ethokan. ( Mbalung Klapa : Batok = Ethok – ethok ).
- Mbalung janur, Paring Usada nggonku nandhang wuyung. ( Balung janur : Sada = usada ).
- Reca kayu, goleka kaweruh rahayu. ( Reca kayu : Golekan = goleka ).
- Ngembang garut nggremeng ora karuwan. ( kembang garut = gremeng = nggremeng ).
- Ngembang kacang, mbesengut ora kalegan. ( kembang kacang : besengut = mbesengut ).
- Kembang jambu, kemaruk duw dolanan anyar. ( kembang jambu : karuk = kemaruk ).
- Roning mlinjo, sampun sayah nyuwun ngaso. ( Roning mlinjo : so = ngaso ).
- Klapa mudha, yen kalegan paringa apura. ( klapa mudha : degan = kalegan ).
- Kembang gembili seneng-seneng oleh rejeki. ( kembang gembili : seneng = seneng-seneng ).
Gubuk duwur ning tengah-tengah sawah
Mengkenen temen, wong demen durung kelakon
Jika dilihat sekilas, tidak ada persamaan rima antara "sawah" dan "kelakon." Sebenarnya di sinilah arti dari wangsalan itu.
Baris pertama adalah teka-tekinya. "Gubuk duwur ning tengah sawah" dalam kosakata lainnya adalah ranggon. Jadi rima pada kata "kelakon" mengambil dari jawaban teka-tekinya, yakni ranggon.
Sebagai ilustrasi dalam bahasa Melayu atau Indonesia, misalkan kita ingin mengambil rima dengan kata-kata "Aduhai sungguh badan begitu harum." Untuk mendapatkan kata harum kita terlebih dahulu membuat teka-teki.
Teka-teki apa yang kira-kira jawabannya memiliki rima "um" seperti dalam kata jarum? Mungkin ini contohnya.
"Matanya satu ekornya tajam.
Aduhai sungguh badan begitu harum.
Jawaban dari "matanya satu ekornya tajam adalah "jarum." Rima harum mengambil dari kata "jarum."
Namun belakangan ini, wangsalan Indramayu Cirebon mengalami pergeseran. Masyarakat mengartikan wangsalan layaknya pantun.
Dodok suwe bisa ambeyenWangsalan Rangda Malam Minggu
Adus suwe bisa meler
Iku wadon zaman sekien
Dadae dibuka pupue dieler
Jati Barang Jati Sawit
Wonge Garang beli duwe duit.
Buah kesemek kacang gawil
Diadange durung mateng
Orang ngemek orang nduwil
Nang ngapa bisae meteng?
Sega diadang terus diangi
Wis mateng wonge pada tangi
Baka metu bengi-bengi
Bonggan meteng bli duwe laki
Bocah pada dolan ning karang
Dolane jaran-jaranan
Heran temen zaman sekarang
Kawin senen selasa lahiran
Bajigur enak karo sekoteng
Nginume baka arep melek
Luruh sambel jagate peteng
Olih-olih tai tembelek
Njukut piring karo sendok
Kanggo mangan tahu gejrot
Limang taun ora ketemu senok
Pas ketemu tambah gembrot
Karang Sinom aduh baguse
Ana kumis aduh kandele
Lagi enom pada demene
Kawine wis pada tuae
Karang Sinom gudange areng
Diukur pada dawane
Lagi enom durung ana bareng
Ditunggu pada tuwane
Kunang-kunang gawe demen
Demen gah ning Kang Wawan
Iku lanang enak temen
Rabi siji Arab sijine Taiwan
Bengi-bengi nonton pitung
Pitung hebat akeh ilmue
Dasar nasib laki untung
Due rabi wis akeh anake
Jaran iku arena kuda
Baka penyu arane kuya
Bagen duwe rabi rangda
Sing penting mah wonge setia
Akeh gonggo karo yuyu
Yuyu atos iku capite
Enggo apa raine ayu
Baka demene mana mene
Layang layang murage ning pekarangan
Ati sun melayang keduhung kenang sampean
Tuku kojek olieh baso,
aja ngeledek ning wong doso
Mangan kojek ning sor gedang,
baka ngeledek kena tendang
dolan meng dermayu lewate palimanan,,
nyampe kertasemaya nenggor becae wa kaji..
nok wong ayu kakng banget kedanan.
kuwayang bahagia yen kelakon dadi siji..
oskadon cangkange biru.
njukut piring nggo wadah jangan.
demen wong wadon bli bisa turu,,
awak gering klalen nng mangan.
KEMBANG JAMBE TUTUP KETEL
DEMEN KABEH ORA ANA SING NYANTEL
nginum oskadon ning wayah awan,,
dipaih madu manis rasane,,
due wadon kerjane ning taiwan,,
lamon rindu mung bisa mandeng potone
Kuntilanak mangani kerupuk.
Dodok selonjoran klambine nepluk.
Paling enak due rabi bapuk.
Najan bli kasuran tetep rasane empuk
Dolan ning legok tuku iwak asin.
Numpak kopayu mudune ning karangsong.
Motok mogok keentokan bensin.
Cerbon dermayu bensin pada kosong
Gula pasir
Gula watu
Sing di taksir
Wis due putu
Tuku srabi wetenge ngelih.
Rumbah semanggen di bungkus lima..
Luruh rabi aja pilah pilih.
Rangda gah bagen asal suka nerima
nonton persib lewate desa krasak.
Mamba jatisawit jebole ning palimanan.
Emang nasib sun dadi wong blesak.
Gampang gah luruh duit drpd luruh demenan
nandur kersem ning musim udan.
tutupan koran angger kecipratan.
pesam pesem sun kaya wong edan.
kenang kasmaran ning gadis anjatan
Tuku tawas di taroh ning longan.
Pelem kweni murag ning selokan.
Selawas lawas urip sun dadi bujangan.
Pengen ngerasani ndueni gendakan
Dina senen borong borong ning pasaran.
Tuku kudung biru balike kro boncengan.
Kaya kenen rasane wong lagi kasmaran.
Rasae blenak turu klalen ning mangan.
Dolan ning kroya tukune sarden..
mampir ning temiyang di suguhi roti..
indonesia wis arepan ganti presiden.
nangapa reang wadone bli ganti ganti
Wangsalan Mertua Galak
Wangsalan Pengen Kawin
Wangsalan Lucu Cinta Ditolak